12 grudnia 1586 roku w Grodnie zmarł król Polski Stefan Batory. Choć władcą Rzeczypospolitej był tylko przez jedenaście lat zapisał się jako silny i skuteczny monarcha, a także wielki wódz.
Młodość
Stefan Batory urodził się 27 września 1533 roku na terenach Siedmiogrodu jako syn wojewody siedmiogrodzkiego o takim samym imieniu. Na początku związał się politycznie z Habsburgami, ale wobec najazdu tureckiego na Węgry związał się z rodem Zapolyów. Wspierał Jana II Zygmunta Zapolya, który ogłosił się królem Węgier co wywołało wojnę z cesarstwem. W 1565 roku w imieniu tegoż negocjował pokój z cesarzem Maksymilianem II. Jednak aresztowano go i spędził w niewoli dwa lata. Zapolya w końcu zrezygnował z tytułu królewskiego na rzecz Turków i sułtan nadał mu jako pierwszemu tytuł księcia Siedmiogrodu. Po śmierci Jana kolejnym księciem został właśnie Stefan Batory.
Wybór na króla Polski
W tym czasie w Polsce po śmierci Zygmunta Augusta doszło do pierwszej wolnej elekcji (1573) i na tron wstąpił Henryk Walezy. Ponieważ król po czterech miesiącach uciekł do Francji w Rzeczypospolitej trwało bezkrólewie. 12 grudnia 1575 roku Senat wybrał na kolejnego władcę cesarza Maksymiliana II. W tej sytuacji szlachta nastawiona antyhabsbursko pod wodzą Jana Zamoyskiego ogłosiła na króla Annę Jagiellonkę siostrę ostatniego króla z dynastii Jagiellonów. Dwa dni później postanowiono że jej mężem i królem zostanie właśnie Stefan Batory. 1 maja 1576 roku 43-letni Batory poślubił 52-letnią Annę i koronowano go na króla Polski.
Wojny z Rosją
Pierwszą rzeczą jaką musiał zrobić władca było uspokojenie sytuacji w państwie, ponieważ nie wszyscy uznawali jego władzę. Część stronników Maksymiliana dalej chciała walczyć. Wierne temu kandydatowi były Prusy, Litwa i Gdańsk. Te dwa pierwsze szybko się dogadały z władcą, ale Gdańsk postanowił stawić opór. Batory obległ miasto i skutecznie je blokował, ale w lipcu 1577 roku wykorzystując sytuację Car Rosji Iwan IV Groźny uderzył na Inflanty. W efekcie król zawarł ugodę z krnąbrnym miastem i ruszył naprzeciw wojskom moskiewskim.
Stefan Batory poprowadził łącznie trzy wyprawy wojenne przeciw Rosji. Dla celów wojennych stworzył nowy typ piechoty tzw. piechotę wybraniecką (byli do niej rekrutowani chłopi z ziem królewskich czyli królewszczyzn).
Podczas pierwszej wyprawy Polacy zajęli ważną twierdzę Połock (1579). W trakcie drugiej z kolei Wielkie Łuki (1580), a podczas trzeciej Batory z armią obległ Psków. Rok później zawarto rozejm w Jamie Zapolskim na mocy którego Rzeczpospolita odzyskała Inflanty i Połock. Jedną z przyczyn było zmęczenie szlachty tą wojną, a oprócz tego Stefan próbował stworzyć koalicję przeciw Turcji, która zagrażała jego Siedmiogrodowi (władzę tam w jego imieniu sprawował brat Krzysztof).
Król borykając się ciągle z brakami pieniędzy na wojnę poszedł na ustępstwa szlachcie i w 1578 roku stworzył trybunał koronny. Tym samym ograniczył swoją władzę.
Ciekawostki
Batory nie władał dobrze językiem polskim, więc w oficjalnych kontaktach posługiwał się łaciną.
Król, choć był katolikiem, starał się być tolerancyjny religijnie. Jego konflikt z rodem Zborowskich czy Niemojewskich wynikał nie z tego że byli oni kalwinami, ale dlatego że twierdzili że władca ogranicza przywileje szlacheckie.
Słynny był jego konflikt z banitą Samuelem Zborowskim, który w 1574 roku został skazany na wygnanie za zabicie kasztelana Wapowskiego. Szlachcic schronił się wówczas właśnie w Siedmiogrodzie i wrócił do kraju wraz z nim, pomimo wyroku. Samuel od powrotu spiskował przeciw królowi i nawet ogłosił że go zabije. W 1584 roku został pochwycony i Stefan Batory skazał go na karę śmierci. Wykonanie wyroku spowodowało oburzenie sporej części szlachty, choć wyrok był prawomocny, a dowody jednoznacznie świadczyły przeciw Zborowskiemu.
Król zmarł nagle podczas pobytu w Grodnie prawdopodobnie na niewydolność nerek. Ten nagły zgon spowodował że powstały teorie że został otruty.
Informacje czerpałem z: Janusz Tazbir, Stefan Batory (w Poczet królów i książąt polskich), Warszawa 1991.