13 grudnia 1981 roku o północy w Polsce władze komunistyczne wprowadziły stan wojenny.
Przyczyny
Oficjalnym powodem podawanym przez władze było powstrzymanie anarchii, wyniszczających gospodarkę strajków i obrony autorytetu instytucji. Podawano też argumenty, że na manifestacjach “Solidarności” może dojść do prowokacji mających na celu wywołanie wojny domowej.
Tak naprawdę chodziło o utrzymanie władzy przez partię. Komuniści po zawarciu Porozumień Sierpniowych w 1980 roku mieli poczucie utraty kontroli nad sytuacją. Same porozumienia były traktowane jako zło konieczne mające zabezpieczyć państwo przed strajkami generalnymi. Legalizacja niezależnego związku zawodowego NSZZ “Solidarność” i masowe wstępowanie pracowników do niego wskazywało, że może dojść do demokratycznych przemian, które stanowiły zagrożenie dla samej PZPR i jej monopolu na władzę.
Po 1989 roku generał Jaruzelski (w latach osiemdziesiątych przywódca partii i państwa) zaczął tłumaczyć, że musiał wprowadzić stan wojenny jako “mniejsze zło” wobec groźby interwencji radzieckiej. Jednoznacznych dowodów na takie działania ze strony ZSRS nie ma. Wiadomo tylko tyle, że wojska Związku Radzieckiego opracowały plany na różne sytuacje interwencji w różnych państwach i jakby co były gotowe do ich wdrożenia. Sytuacja w Polsce z ich punktu widzenia była zagrożeniem, gdyby doszło do rozprzestrzeniania się “niebezpiecznych idei”. Jedno jest pewne że ZSRS stosował naciski ekonomiczne na władze PRL. Twierdzono że Polska nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań ekonomicznych wobec państw RWPG, co może skutkować odcięciem chociażby dostaw gazu i ropy naftowej.
Kierownictwo partii i wojska od wielu miesięcy przygotowywało się starannie do wprowadzenie takiego stanu wyjątkowego. Opracowano listy osób, które należy aresztować i interweniować. Przygotowano plany przejęcia ważnych instytucji przez wojsko, a także jak zapobiec masowym wystąpieniom i strajkom.
Wprowadzenie stanu wojennego
Choć oficjalną decyzję Biuro Polityczne PZPR podjęło 3 grudnia i decyzję oddało w ręce generała Wojciecha Jaruzelskiego (od października był I sekretarzem KC PZPR) to jak widać wszystko zostało już wtedy przygotowane. Datę wybrano nieprzypadkowo: noc z soboty na niedzielę. Miało to zaskoczyć członków Solidarności i pracowników zakładów, a także samo społeczeństwo. O północy jednostki wojska i służb MSW zajęły obiekty polskiej Telewizji i Radia. Odcięły też komunikację krajową i międzynarodową. Milicja i Służba Bezpieczeństwa dokonała fali aresztowań działaczy Solidarności i opozycyjnych. Wojsko zajęło główne gmachy instytucji, obiekty strategiczne, główne skrzyżowania komunikacyjne, a także trasy wylotowe z miast. O szóstej rano w telewizji w programie pierwszym TV (emisję tzw. Dwójki zawieszono) i w “jedynce” Radia (emisję innych programów radia też wstrzymano) wyemitowano orędzie Wojciecha Jaruzelskiego, który ogłosił wprowadzenie w nocy stanu wojennego.
Zawieszono wszystkie prawa obywatelskie i wprowadzono godzinę milicyjną między 22 wieczorem a 6 rano. Poruszanie się w tych godzinach bez specjalnego pozwolenia kończyło się aresztowaniem. Wprowadzono specjalne przepustki, żeby można było wyjechać poza miejsce zamieszkania. Korespondencja podlegała cenzurze, a wszystkie telefony cywilne wyłączono. Wprowadzono zarząd wojskowy w instytucjach i zakładach pracy. Wstrzymano druk wszelkich gazet i czasopism poza Trybuną Ludu i Żołnierzem Wolności. Wszystkie instytucje kultury, uczelnie i szkoły zostały zamknięte na jakiś czas.
Utworzono też WRON czyli Wojskową Radę Ocalenia Narodowego, na której czele stanął Jaruzelski z innymi oficerami wojska i milicji (m.in. generałem Czesławem Kiszczakiem ministrem spraw wewnętrznych). Miała ona zarządzać państwem w okresie stanu wojennego.
Skutki
Pomimo zaskoczenia, niektóre zakłady na wieść o przejęciu przez wojsko władzy, podjęły strajki okupacyjne. Najsłynniejszy był ten w kopalni “Wujek”, gdzie górnicy kończący nocną zmianę odmówili opuszczenia zakładu. 16 grudnia władze podjęły decyzję o siłowym rozwiązaniu i padły strzały. Tego dnia zginęło 9 górników, a opór strajkujących został złamany. To tylko przykład jak komuniści byli zdeterminowani do zaprowadzenia “porządku”. Dokonano tez pacyfikacji innych miejsc, gdzie robotnicy stawili opór.
23 grudnia prezydent USA Ronald Regan ogłosił objęcie Polski sankcjami ekonomicznymi. Inne kraje Zachodu niebawem się do tej akcji przyłączyły. W efekcie tych działań, a także stanu wojennego sytuacja gospodarcza kraju pogorszyła się jeszcze bardziej i przez całe lata osiemdziesiąte w PRL były ciągłe “niedobory i braki”.
Stan wojenny został zawieszony dopiero 31 grudnia 1982 roku, a odwołano go ostatecznie 22 lipca 1983 roku. Wprowadzenie go złamało na jakiś czas opór opozycji, która w kolejnych latach odbudowywała działalność na zasadach konspiracji.
W czasie tego okresu internowano około 10 tysięcy osób. Liczbę ofiar śmiertelnych szacuje się na około stu ludzi.
Informacje czerpałem z: Jerzy Eisler, Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna 1944-1989, Warszawa 2018.
Tu możecie obejrzeć słynne przemówienie Wojciecha Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego: https://www.youtube.com/watch?v=4yUKFzYEFSg
Tu znajdziecie listę ofiar stanu wojennego: https://web.archive.org/web/20080222041141/http://www.gazetawyborcza.pl/1,75478,3787704.html