5 maja 1821 roku na Wyspie Świętej Heleny zmarł Napoleon Bonaparte. Były Cesarz Francuzów jest do dziś postacią, która rozpala historyczne emocje. W swoich czasach był znienawidzony przez wielu (głównie przez tych, których pokonał), ale także uwielbiany (przez swoich żołnierzy, ale i przez Polaków, którzy wiązali z nim wielkie nadzieje).

Pochodzenie

Napoleon Bonaparte urodził się w 1769 roku w Ajaccio na Korsyce. Tak naprawdę nazywał się Napoleone Buonaparte, ponieważ miał pochodzenie włoskie. W końcu wyspa przez wiele wieków należała do Genui i dopiero w tym samym roku dostała się w ręce Francji. Ojciec Napoleona wywodził się ze zubożałej szlachty i był prawnikiem.

Od kadeta do generała

Przyszły cesarz ukończył szkołę wojskową w Brienne ze stopniem podporucznika i zaczął służbę w artylerii. Przyłączył się do rewolucji i jego pierwszym krokiem do sławy było oblężenie Tulonu. Zdobywszy poparcie Augystyna Robespierr’a brata przywódcy Komitetu Ocalenia Publicznego Maksymiliana, dostał awans na kapitana i rozkaz zdobycia tego miasta i portu. Zadanie te wykonał wyśmienicie. Za co w wieku 24 lat otrzymał awans na generała brygady. Po upadku Komitetu popadł w niełaskę, z której wydobył się dzięki wsparciu lidera nowego porządku (Dyrektoriatu) Paula Barrasa. Później krwawo stłumił powstanie rojalistyczne w Paryżu (1795). Kazał ostrzelać z kartaczy szturmujący tłum. Kolejne lata to kolejne kampanie i sukcesy. Klęskę we Włoszech zamienił w sukces i pokonał Austriaków i ich sojuszników (1796-1797). Potem dowodził wyprawą do Egiptu (1798), gdzie początkowo Francuzi odnosili same sukcesy.

Konsul a potem Cesarz

W kolejnym roku Napoleon powrócił do Francji i razem ze współpracownikami obalił skorumpowany Dyrektoriat (9-10 listopada) i przejął władzę, jako jeden z trzech konsulów. Kolejne dwa lata to wojna z Austrią we Włoszech. Na mocy nowego pokoju (Luneville 1801) Austriacy uznali podboje francuskie we Włoszech. W 1802 roku zawiera pokój z Wielką Brytanią w Amiens, ale rok później wojna znów rozgorzała. Rosja w 1804 roku zawiera przymierze z Brytyjczykami i powstaje kolejna koalicja przeciw Francji. Zwieńczeniem tego roku była koronacja Napoleona Bonapartego na Cesarza Francuzów (2 grudnia).

Wojny napoleońskie rozgorzały w pełni, a armie cesarskie maszerują przez całą Europę. Szereg sukcesów Napoleona okupiony jest wielotysięcznymi stratami jego armii, ale żołnierze go kochają. Nie dość, że potrafił ich zjednać swoją postawą i odwagą, to jeszcze Francja odnosi szereg sukcesów, które ugruntowały jego legendę. Największe zwycięstwa jego armii to:

1805 – bitwa pod Ulm z Austrią,

1805 – bitwa pod Austerlitz z Austrią i Rosją,

1806 – bitwy pod Jeną i Auerstäd z Prusami i Saksonią,

1807 – bitwa pod Frydlandem z Rosją,

1808 – bitwa pod Somosierrą z buntującą się Hiszpanią,

1809 – bitwa pod Wagram z Austrią.

Blokada kontynentalna i wyprawa na Rosję

Nie udało mu się pokonać Wielkiej Brytanii na morzu (przegrana bitwa morska pod Trafalgarem 1805). Napoleon nie mógł dokonać inwazji na wyspy brytyjskie, więc postanowił zadusić przeciwnika poprzez blokadę kontynentalną. Kraje podbite i podporządkowane miały zaprzestać handlu z Anglikami. Pomysł ten z początku wydawał się świetny, ale angażował co raz więcej środków, aby móc powstrzymać nielegalny handel. Na dodatek Bonaparte musiał pilnować, żeby nikt się z blokady nie wyłamał.

To była przyczyna jego wyprawy na Rosję w 1812 roku, która postanowiła złamać postanowienia pokoju w Tylży (1807). Napoleon Bonaparte na czele Wielkiej Armii (liczyła około 500 tysięcy żołnierzy) ruszył pokonać Cara. Dotąd strategia wielkiego wodza opierała się na tym samym wzorze: pokonać w bitwach główne siły wroga, zająć stolicę i przyjąć kapitulację nieprzyjaciół. Problem w tym, że Rosja nie wpisała się w ten schemat. Wykorzystując swoje wielkie przestrzenie wojska rosyjskie uciekały przed Francuzami, zostawiając za sobą opustoszałe spichlerze i magazyny. Napoleon parł do Moskwy, a jego linie zaopatrzenia się wydłużały i były atakowane przez wroga. Gdy w końcu dotarł do miasta, okazało się, że Rosjanie nie tylko go nie bronili, ale i Car je opuścił.

Cesarz miał stolicę, ale nie pokonał wroga, a tu pojawił się nowy: zima przybyła wcześniej i zaskoczyła nieprzygotowaną armię. Po kilku tygodniach Bonaparte wycofał się z Moskwy w kierunku Księstwa Warszawskiego. Wycieńczone wojsko, atakowane przez Rosjan, poniosło klęskę, a sam wódz pospieszył do Francji zebrać kolejną armię.  Po stronie Rosji opowiedziały się Prusy i Austria. W październiku 1813 roku doszło do bitwy pod Lipskiem (tzw. Bitwa Narodów), gdzie zginął książę Józef Poniatowski, a Cesarz poniósł klęskę.

Abdykacja, zesłanie, powrót i ostateczna klęska

Napoleon wrócił do Paryża, gdzie próbował zebrać znowu wojska, ale w końcu został zmuszony do abdykacji. Zwycięzcy zesłali go na włoską wyspę Elbę, gdzie miał pozostać do końca swojego życia. Do Wiednia zwołano kongres, który miał ustalić nowy kształt Europy.

Ale Bonaparte nie spoczął na laurach. Wrócił do gry. Uciekł z Elby i 1 marca 1815 roku wylądował na południu Francji. Zaczęło się tzw. Sto Dni. Wódz maszerował przez Francję i zbierał swoich weteranów. Król Ludwik XVIII uciekł, a Napoleon wkroczył do Paryża. Obiecał Francuzom znów wielkość. Wszystko miało się rozstrzygnąć na belgijskich polach. 18 czerwca Francuzi zaatakowali brytyjską armię pod Waterloo. Plan był następujący: pokonać najpierw Brytyjczyków, a potem nadchodzącą armię pruską. Zebrać oddziały i przygotować się na ostateczne starcie z Rosjanami. Problem w tym, że armia francuska w wyniku błędów nie zdążyła pokonać Anglików przed przybyciem Niemców. Napoleon przegrał. Tym razem zesłano go na daleką wyspę Świętej Heleny na południu Atlantyku. Tam pod silną strażą spędził ostatnie lata na rozpamiętywaniu swoich zwycięstw i klęsk. Zmarł prawdopodobnie na nowotwór żołądka.

Z ciekawostek: Napoleon Bonaparte wcale nie był niski. Miał około 168 centymetrów wzrostu co w tamtych czasach plasowało go we średnim wzroście francuskich mężczyzn. Tak naprawdę mit jego niskiego wzrostu ukuła propaganda (głównie karykatury angielskie).

Informacje czerpałem z: Andrew Roberts, Napoleon, Kraków 2023