1 listopada 1705 roku na zamku w Tykocinie król Polski August II Mocny ustanowił Order Orła Białego jako najwyższe odznaczenie państwowe. Król był wtedy w złym położeniu, ponieważ z powodu klęsk w walce ze Szwedami i ich polskimi zwolennikami był co raz bardziej zależny od cara Piotra I. Order w założeniu miał posłużyć do zjednania sobie magnatów łasych na wszelkie zaszczyty. Pierwszy medal był okrągły, złoty, pokryty czerwoną emalią i mający napis Pro Fide, Rege et Lege czyli za wiarę, króla i prawo.
Order dla każdego?
Król nie ustanowił żadnych regulacji prawnych co do przyznawania orderu. Zwyczajem było że ma być 72 kawalerów, a medal wręczano 2 sierpnia w imieniny władcy. Z czasem odznaczenie te stało się nie tylko metodą obłaskawiania cudzoziemców (kawalerem był Piotr I i wielu jego dworzan), ale i metodą na reperowanie budżetu władcy. Magnaci otrzymując go musieli sowicie zapłacić. Najwięcej “sprzedano” w czasach następcy Augusta II czyli Augusta III Sasa. Szacuje się że podczas rządów tego króla nadano łącznie ok. 340 Orderów Orła Białego.
Ostatni król Stanisław August nie tylko nie powstrzymał tego rozdawnictwa, a nawet je zwiększył. Żartowano że wszyscy szambelani carycy Katarzyny II mają ten order.
Odznaczenie przetrwało upadek państwa. Wręczano je za czasów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Po upadku powstania listopadowego car Mikołaj I uczynił go rosyjskim orderem jako Cesarski i Królewski Order Orła Białego i wręczano go głownie Rosjanom. Do upadku Carstwa dostało go ponad tysiąc osób.
Order w wolnej Polsce
Po odzyskaniu niepodległości w 1921 roku Sejm II Rzeczypospolitej ustanowił order najważniejszym odznaczeniem państwowym dawanym za wybitne osiągnięcia dla kraju. Wygląd też się zmienił i był to ośmiorożny krzyż, pokryty czarną emalią. Z przodu był Orzeł Biały, z tyłu dewiza RP. Napis tez zmieniono i teraz brzmiał Za Ojczyznę i Naród. Ustanowiono też Kapitułę przyznającą odznaczenie. Na jej czele stał prezydent, a zasiadali w niej kawalerowie orderu na trzy lata. Po zamachu majowym w kapitule zasiadali przeciwnicy Piłsudskiego, więc prezydent Mościcki przestał ją zwoływać. Dopiero w 1932 roku zdominowany przez Piłsudczyków sejm zmienił zasady na to, że to prezydent decyduje kto zasiada w kapitule (obowiązuje to też dziś). W czasie II wojny prezydent na uchodźstwie miał prawo nadawania orderu. Z kolei po przejęciu władzy komuniści uważali, że tylko oni mają prawo go nadawać, ale nie robili tego.
W 1992 roku Order Orła Białego został przywrócony przez Sejm. Formalnie kapituła stoi na straży honoru orderu, ale tak naprawdę to prezydent wręcza go komu chce.
Informacje czerpałem z: Tomasz Targański, Orzeł czy resztka? Wzloty i upadki najstarszego w Polsce odznaczenia, Polityka Nr 41/2022